Osoba prawna to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną.
Taka jednostka organizacyjna ma wtedy pełnię podmiotowości prawnej, w szczególności nabywa zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych (atrybuty przysługujące osobom fizycznym z racji samego istnienia). Wśród osób prawnych nauka prawa (nie samo prawo!) rozróżnia dwa rodzaje: korporacje (związki osób) i fundacje (masy majątkowe). Osoba prawna jest tworem abstrakcyjnym – nie istnieje namacalnie. W związku z tym w nauce prawa istnieje kilka teorii wyjaśniających istotę osoby prawnej.
W Polsce kwestie wspólne dla wszystkich osób prawnych są regulowane przez kodeks cywilny, który też ustanawia jedną z tych osób, o specjalnym statusie – skarb państwa. Inne kategorie osób prawnych są ustanawiane przez ustawy szczególne. Do najważniejszych z nich należą:
* spółki kapitałowe (Kodeks spółek handlowych):
o spółka akcyjna,
o spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
* spółdzielnia (Prawo spółdzielcze),
* przedsiębiorstwo państwowe (ustawa o przedsiębiorstwach państwowych),
* jednostki samorządu terytorialnego: gmina, powiat, województwo (ustawy o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa),
* kościół i poszczególne jego jednostki organizacyjne – diecezje, parafie, organizacje kościelne itp. (ustawy regulujące status poszczególnych wyznań),
* wyższa uczelnia (Prawo o szkolnictwie wyższym),
* fundacja (ustawa o fundacjach),
* partia polityczna (ustawa o partiach politycznych),
* stowarzyszenie rejestrowe (Prawo o stowarzyszeniach)
* samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (ustawa o zakładach opieki zdrowotnej),
* związek zawodowy (ustawa o związkach zawodowych).
Istnieje wiele innych rodzajów osób prawnych, spośród których większość pojawiła się w polskim prawie cywilnym na fali gorączkowej legislacji ostatnich lat. Mają one raczej marginalne znaczenie.
Osobami prawnymi nie są m.in.:
* spółka cywilna,
* spółki osobowe:
o spółka jawna,
o spółka partnerska,
o spółka komandytowa,
o spółka komandytowo-akcyjna,
* stowarzyszenie zwykłe
* organy władzy państwowej z aparatami towarzyszącymi (z niektórymi wyjątkami, jak np. fundusze celowe, jednostki samorządu terytorialnego),
* oddział osoby prawnej.
Osoby prawnej nie należy również mylić z przedsiębiorcą i z zakładem pracy lub pracodawcą. Zakresy tych pojęć się krzyżują – można być przedsiębiorcą / pracodawcą / zakładem pracy nie będąc osobą prawną i odwrotnie.
Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy, tak więc osobami prawnymi są tylko takie jednostki organizacyjne, którym prawo wprost nadaje ten status; nie wolno więc tworzyć nowych rodzajów osób prawnych nie przewidzianych przez prawo. Prawo również określa organy osoby prawnej, za pomocą których osoba ta działa. Niekiedy dopuszczalna jest w tym zakresie pewna swoboda – wtedy trzeba określić sposób działania organów osoby prawnej w jej statucie (bądź umowie – akcie założycielskim). Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej – jest regułą, że osoba prawna musi zostać wpisana do właściwego rejestru (obecnie w Polsce najczęściej jest to Krajowy Rejestr Sądowy) prowadzonego przez właściwy organ (np. sąd rejestrowy).
Ĺšródło: wikipedia.org
